راشد کنگوئی- بندرلنگه –
خلیج فارس همواره یکی از ژرفترین مؤلفههای هویتی، تمدنی و اقتصادی ایران بوده است. در میان بنادر جنوب کشور، بندرلنگه جایگاهی ممتاز دارد؛ شهری بندری که در سدههای گذشته، بهواسطه مجاورت با این پهنه آبی، به یکی از مهمترین کانونهای بازرگانی و دریانوردی ایران تبدیل شده است. موقعیت خاص جغرافیایی، دسترسی به جزایر استراتژیک و قرار گرفتن در مسیر تجارت با شبهقاره هند و کشورهای عربی، این بندر را به شاهراهی تاریخی در مبادلات دریایی مبدل کرده است.
منابع تاریخی از جمله سفرنامههای ناصرالدین شاه و اسناد بایگانی وزارت امور خارجه در دوره قاجار نشان میدهند که بندرلنگه در قرون ۱۸ و ۱۹ میلادی، در کنار بندرعباس و بوشهر، از بنادر اصلی صادرات کالاهای ایرانی از جمله خرما، ادویه، تنباکو و منسوجات به هند، زنگبار، مسقط و امارات ساحلی بوده است. این جایگاه نهفقط بهدلیل توان لجستیکی آن، بلکه بهواسطه تسلط دریانوردان بومی به مسیرهای خلیج فارس تثبیت شده بود.
از منظر اجتماعی نیز خلیج فارس، بستر پیوندی فرهنگی میان بندرلنگه و مردمان حوزه تمدنی جنوب بوده است. بازرگانان، ناخدایان و صیادان لنگهای نهتنها در اقتصاد دریامحور نقش داشتند، بلکه حاملان فرهنگ، زبان، خوراک و حتی موسیقی جنوب ایران به بنادر آنسوی خلیج بودند. بههمین دلیل، بندرلنگه را میتوان بندری فرهنگی نیز دانست که در آن، میراث مادی و معنوی خلیج فارس تجسم یافته است.
در تحلیل توسعه تاریخی بندرلنگه، نقش مستقیم خلیج فارس بهعنوان یک «بستر زیرساختی طبیعی» قابل انکار نیست. عمق مناسب آب در امتداد ساحل، امکان پهلوگیری لنجهای بزرگ، دسترسی به جزایر قشم، لارک، هرمز و تنب، و همچنین نزدیکی به تنگه هرمز، این بندر را به پایگاه مناسبی برای تجارت بینالمللی تبدیل کرده بود؛ ظرفیتی که در عصر حاضر نیاز به احیا و نوسازی دارد.
با وجود این پیشینه درخشان، در دهههای اخیر بندرلنگه از جایگاه پیشین خود در زنجیره تجارت دریایی فاصله گرفته است. تمرکز توسعه بر بندرعباس و کمبود زیرساختهای مدرن در لنگه، بهتدریج این بندر را به حاشیه رانده است. بسیاری از اسکلههای قدیمی تخریب یا بلااستفاده شدهاند و سهم بندرلنگه در صادرات دریایی کشور بهشدت کاهش یافته است.
با این حال، روندهای جدید اقتصادی در سطح منطقه خلیج فارس—از جمله رقابت بنادر اماراتی، تقاضای فزاینده برای لجستیک دریایی، و توسعه سواحل مکران—میتواند فرصتی تازه برای بازتعریف نقش بندرلنگه در توسعه دریامحور ایران فراهم کند. استفاده از موقعیت تاریخی بندرلنگه و تقویت پیوند آن با خلیج فارس، میتواند در بازگشت این بندر به نقشه تجارت منطقهای مؤثر واقع شود.
کارشناسان اقتصادی معتقدند بازسازی موقعیت بندرلنگه نیازمند بستهای ترکیبی از سیاستهای توسعهمحور است. نوسازی اسکلهها، تأسیس منطقه ویژه اقتصادی با محوریت صادرات به کشورهای حاشیه خلیج فارس، و حمایت از ناوگان سنتی لنجهای باری میتواند نخستین گام برای احیای این بندر باشد. اتصال هوایی و جادهای با بنادر دیگر جنوب و ایجاد مراکز لجستیکی مشترک با جزایر نزدیک نیز میتواند تکمیلکننده این روند باشد.
از نگاه فرهنگی نیز، سرمایهگذاری بر روی هویت بومی و میراث خلیج فارسمحور ساکنان بندرلنگه، عامل مهمی در باززندهسازی نقش اجتماعی بندر است. برگزاری جشنوارههای بومی دریایی، تقویت گردشگری دریایی و مستندسازی میراث صیادی و دریانوردی سنتی از جمله راهکارهای پیشنهادی برای پیوند نسل جدید با دریای زندگیبخش خلیج فارس است.
نقش تاریخی بندرلنگه بدون درک جایگاه خلیج فارس، ناقص خواهد ماند. این دریا، نهفقط یک جغرافیا، بلکه یک «خاطره مشترک» است؛ خاطرهای که از صدای لنجها، عطر خرما و بادهای جنوب شکل گرفته و هنوز در ذهن پیرمردان ساحلنشین زنده است. احیای بندرلنگه، در واقع احیای اعتماد به ظرفیتهای ملی در پیوند با جغرافیای بومی ماست.
در نهایت، خلیج فارس همچنان میتواند موتور توسعه جنوب ایران باشد، اگر برنامهریزی در خدمت بازگشت بنادری چون بندرلنگه به نقشه فعال تجارت قرار گیرد. بندرلنگه نه فقط یک بندر، بلکه گرهی تاریخی در شبکه تمدنی خلیج فارس است؛ گرهی که باز کردنش، راه آینده را روشن خواهد کرد.
